حضرت سعد بن ابی وقاص- رضی الله عنه، فرمانده جنگ قادسیه بود، که این جنگ فروپاشی دومین امپراطوری آن زمان (امپراطوری ایران) را در بر داشت. او کسی است که هنگامی که در غزوه احد از پیامبر اسلام دفاع کرده و به سوی دشمن تیراندازی می کرد، پیامبر از آن همه رشادت به وجد آمده و فرمود:
نام و نسب و کنیه :
سعد پسر ابی وقاص- رضی الله عنه- حدود 23 سال قبل از هجرت رسول اکرم صلی الله علیه وسلم به مدینه، در مکه مکرمه دیده به جهان گشود. پدر سعد، مالک بن وهیب (مشهور به ابی وقاص) بن عبدمناف بن زهره بن کلاب بن مرّه بن کعب بن لؤی بن فهر بن مالک بن نضر بن کنانه القرشی الزهری است.
نام مادر حضرت سعد، "حمنه بنت سفیان بن عبدشمس" است. حضرت سعد بن ابی وقاص رضی الله عنه دایی پیامبر خدا صلی الله علیه وسلم و جزو سابقین و پیشتازان اسلام بود.
اسلام آوردن سعد :
حضرت سعد، سومین یا چهارمین مردی است که به دین اسلام مشرف شد. او در سن 17 سالگی اسلام آورد.
خبر اسلام او در میان قریش همانند آتش در علفهای خشک انتشار یافت، تا اینکه به مادرش، که زنی مشرک و متعصب بود، رسید. حضرت سعد مادرش را بسیار دوست داشته و با او محبت داشت. مادر سعد که از این محبت کاملا آگاه بود، برای بازگرداندن فرزندش از دین اسلام، هر اقدامی را که می توانست از گریه و زاری و التماس انجام داد، اما چون اسلام در قلب سعد مستحکم شده و ریشه دوانیده بود، شرک و گمراهی راهی به قلبش پیدا نکرد.
حضرت سعد رضی الله عنه در مقابل زاری و التماس مادرش با سکوت، استقامت و بلندهمتی ایستاد. اینجا بود که مادرش از حربۀ دیگری که یقین داشت با آن حربه می تواند احساسات و عواطف فرزندش را برانگیزد و او را از دینش باز گرداند، استفاد کرد؛ او برای چند روز متوالی دست به اعتصاب غذا زد و قسم خورد که تا سعد از دین خودش باز نگردد، لب به آب و غذا نمی زند. اما حضرت سعد رضی الله عنه برای بار دوم نیز در این آزمایش و امتحان از خود صبر و شکیبایی بیشتری نشان داد و بر ایمانش پافشاری نمود.
او خطاب به مادرش که با انواع نیرنگها می خواست وی را از دین اسلام بازگرداند با کمال صلابت و احترام عرض کرد: «والله يا أمي لو كان لك مائة نفس فخرجت نفساً نفساً ما تركتُ ديني» (ای مادرم! به خدا سوگند اگر صد جان داشته باشی و یکی را پس از دیگری از دست بدهی من دین خودم را ترک نمی کنم.) اینجا بود که مادرش یقین کرد که این کار نتیجه ای در بر ندارد، لذا دست از اعتصاب غذا کشید.
اولین تیرانداز اسلام :
حضرت سعد رضی الله عنه اولین فردی بود که در راه خدا، به سوی دشمن تیر انداخت. از زُهری روایت شده است: «روزی پیامبر- صلی الله علیه وسلم- گروهی از مسلمانان را به منطقه ای در سمت "جحفه" گسیل داشت که سعد نیز جزو همان گروه بود. مشرکین بر مسلمانان حمله ور شدند. در این لحظه حضرت سعد، در حالی که اشعار زیر را بر زبان می راند، با تیراندازی به سوی مشرکین، از گروه مسلمانان دفاع کرد:
(آیا این خبر به رسول خدا رسیده است که من با تیرهایم از دوستانم حمایت کردم.)
فما یتعدّ رامٍ فی عدوّ بسهمٍ یا رسول الله قبلی
(ای رسول خدا، هیچ تیراندازی از دشمن، نتوانست از من بگذرد.)
سعد مستجاب الدعاء است :
حضرت سعد رضی الله عنه از معدود افرادی است که مستجاب الدعاء بودند. روزی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم در حق حضرت سعد دعا کرده و فرمود: «اللهم استجب لسعد إذا دعاک.» (بارالها، زمانی که سعد از تو می خواهد، دعایش را قبول بفرما.) [الإصابة لإبن حجر 3/ 64، أسدالغابة 2/ 454]
زهد حضرت سعد :
عامربن سعد واقعه ای را ذکر می کند که بیانگر گوشه ای از زهد و استغنای حضرت سعد رضی الله عنه نسبت به مال و منال دنیاست؛ او می گوید: روزی به همراه پدرم (سعد) مشغول چرانیدن گوسفندان بودم که برادرم نزد ما آمد و خطاب به پدرم گفت: پدرجان، شما در اینجا به چرانیدن گوسفندان راضی هستی، در حالی که مردم مدینه بر سر مِلک و املاک با یکدیگر منازعه می کنند؟! پدرم دستش را بر روی سینه برادرم زد و گفت: ساکت باش. من از رسول خدا صلی الله علیه وسلم شنیدم که می فرمود: به راستی که خداوند بندۀ پرهیزگارش را که استغنا داشته باشد و از شهرت دوری کند، دوست دارد.
سعد و روایت حدیث :
حضرت سعد رضی الله عنه احادیث زیادی را از رسول اکرم صلی الله علیه وسلم روایت نموده است. از جمله کسانی که احادیث آنحضرت را از سعد روایت کرده اند می توان به عبدالله بن عمر، عبدالله بن عباس، جابربن سمرة، سائب بن یزید و ام المؤمنین عائشه صدیقه- رضی الله عنهم اجمعین- اشاره نمود.