هدف از ذکر تزکیه نفس و صفای قلب و بیداری و بینش درونی میباشد وآیه کریمه زیر نیز بدین مطلب اشاره دارد:" وأقم الصلاة إن الصلاة تنهى عن الفحشاء والمنكر، ولذكر الله أكبر [و نماز را به پای دار، چون بیگمان نماز انسان را ازگناه و عصیان و زشتیها و ناشایستیها باز میدارد و بیگمان یادکردن خداوند، از همهکارها بزرگتر است و تاثیر بیشتری در پرورش نفس انسان دارد]". یعنی ذکر خدا بیشتر از نماز، نفس انسان را از فحشاء و منکر، باز میدارد. زیرا وقتیکه ذکرکننده، قلبش را برای یاد خدا میگشاید، وآن را بزبان جاری میکند، خداوند با نور خویش، او را یاریکرده و ایمان و یقین وی، افزایش بیشتری مییابد و قلبش بر حق استقرار یافته و آرامش درونی برایش حاصل میگردد:" الذين آمنوا وتطمئن قلوبهم بذكر الله، ألا بذكر الله تطمئن القلوب(رعد ٢٨) [آنانکه ایمان آوردند و به آفریدگار خویش گرویدند، و میآرامد دلهایشانبه ذکر پروردگار، بشنو و بیدار شو و بدانکه به یاد خدای تعالی است آرامش دلهای مومنان]".
هرگاه دل به حق آرامش یافت، به سوی هدفهای عالی و عالیترین الگوی نمونه، متوجه میگردد وبسوی آن روان است، بدون اینکه کششهای نفسانی و شهوانی، او را باز دارد، بنابراین ذکر خدا در زندگی انسان اهمیت حیاتی و نقش بزرگی دارد. ومعقول نیستکه تنها ذکرزبانی اینگونه نتیجه بخش باشد، بلکه باید قلب و زبان با هم هماهنگ وهم نوا باشند . خداوند خود آداب ذکر را بیان فرموده است:" واذكر ربك في نفسك تضرعا وخيفة ودون الجهر من القول بالغدو والآصال، ولا تكن من الغافلين [و یادکن خداوند خویش را، در نهان به زاری زبان و ترس دل و جان، و فرود از بلندیکه بود بیرون از حد فرمان، بامدادان و شبانگاهان و مباش از غافلان]". اعراف - 205.
این آیه اشاره دارد به اینکه مستحب و پسندیده استکه ذکر بطور سری و بدون صدای بلند، انجامگیرد. در یکی از سفرها، پیامبر صلی الله علیه و سلم گروهی را دید که با صدای بلند دعا میکنند، فرمود:" يا أيها الناس أربعوا على أنفسكم، فإنكم لا تدعون أصم ولا غائبا، إن الذي تدعونه سميع قريب، أقرب إلى أحدكم من عنق راحلته [ای مردم بس کنید و آهسته باشید وبه خود رحمکنید. چون شما خدا را میخوانید واو نه کر است و نه غائب ، بلکه شنوا و حاضر است. آن کس را که میخوانید شنوا و نزدیک است، نزدیکتر به شما ازگردن مرکوبتان]". و آیه همچنین اشاره دارد باینکه در حال دعا باید انسان حالت شوق و رغبت و ترس و بیم هم داشته باشد. (شوق به استجابت و ترس از عدم استجابت)
شایسته استکه ذکرکننده پاک جامه و پاکیزه اندام و خوشبو باشد زیرا در این حال نفس انسان بانشاطتر است و تا آنجا که ممکن است روبه قبله باشد زیرا بهترین حالت نشستن آنست که رو به قبله باشد.
منبع : فقه السنه
التماس دعا